Gesnoef in het theater – deel 1 (epigram 5.8)

5.8

Het edict van onze heer en god (1)
dat de vrijheid in het theater beknot –
je mag niet meer gaan zitten waar je wil,
dat wordt bepaald door het standenverschil –
verdiende volgens Phasis alle lof, (2)
Phasis die alle aanwezigen in hoeveelheid purper overtrof. (3)
Hij zwolg in trots, gebruikte bombastische taal:
“Eindelijk worden we goed behandeld, gul en royaal!
We laten ons niet langer door het volk onderdrukken!
Hun pogingen ons te vervuilen zullen niet meer lukken! (4)
Eindelijk de waardigheid die past bij onze stand!”
Zo sprak hij snoevend met opgeheven hand.
Vervolgens stuurde Leitus de arrogante mantel (5)
kordaat en onverbiddelijk te wandel.

Noten bij de tekst:

(1) In 89 n.Chr. blaast keizer Domitianus een oude wet die bepaalde dat de eerste veertien rijen in het theater voorbehouden waren aan mensen uit de ridderstand nieuw leven in, de zogenaamde ‘lex Roscia theatralis’ uit 67 v.Chr. Volgens de biograaf Suetonius (Dom. 13.2) had keizer Domitianus de gewoonte om, wanneer hij een brief dicteerde aan een van zijn procuratores, te beginnen met de woorden ‘dominus et deus noster hoc fieri iubet’ (onze meester en god beveelt dat dit moet gebeuren).
(2) Phasis: een zeer zeldzame Griekse naam, waarschijnlijk gaat het hier om een vrijgelatene.
(3) Purper was een kleurstof die gewonnen werd uit slakken. Vanwege de hoge prijs was het dragen van purper voorbehouden aan welgestelde en hooggeplaatste mensen. Romeinse senatoren hadden brede, purperen stroken aan hun toga. Julius Caesar (100 – 44 v. Chr.) was de eerste Romein die een volledig purperen toga droeg. De keizers volgden zijn voorbeeld.
(4) Het woord dat Phasis hier in de mond neemt, is ‘inquinamur’. ‘Inquinare’ betekent bezoedelen. Het woordgebruik sluit aan bij de woordgroep ‘puros… ordines’ uit vers 3.
(5) Leitus, die in verschillende epigrammen in het vijfde boek optreedt, was een soort van ‘zaalwachter’ (Lat. dissignator), die moest toezien dat iedereen op de juiste plaats zat, dus: volgens hun sociale stand.