Epigram 12.48

Soms heeft men op basis van enkele sensationele verhalen een compleet fout beeld van de oudheid. Alsof elke welstellende Romein wijn dronk uit de navel van een bevallige courtisane of op de maat van opzwepende muziek de ene na de andere oester opslurpte.
Dit epigram toont het tegendeel aan: Martialis slaat een uitnodiging voor een copieus diner af en verkiest een eenvoudige hap bij een échte vriend. Ik geef hem volmondig gelijk: een diner van enkele honderden euro’s eindigt toch in het toilet, en als je het echt te bont hebt gemaakt, zelfs niet via de geijkte lichaamsopening.
Nu iedereen het na de excessen aan de feesttafel wat rustiger aan wil doen en de maag en de lever de tijd wil geven om zich te herstellen, zijn dit wijze woorden om te koesteren.

12.48

Als je champignons en everzwijn aanbiedt,
omdat je dat als gewone dingen ziet (1)
en niet omdat je me zo denkt te paaien,
wil ik gerust bij jou eens komen binnenwaaien.
Maar als je denkt dat ik plots met gunstige golven ben meegedeind
en dat jij als erfgenaam in m’n testament verschijnt,
is het “salut en de kost”
aan de tafel met ochot ocheere! vijf oesters uitgedost. (2)
Het diner is nochtans om duimen en vingers bij af te likken,
nergens zou ik zo luxueus hebben zitten bikken.
Maar morgen blijft er niks van over, álles weg!
Zelfs vandaag nog, straks! Wat ík je zeg!
De ongelukkige schoonmaakstok weet dat maar al te goed, (3)
of een zwerfhond, een pot waar men zijn behoefte in doet. (4)
De muilezel, de haas, de uier van een zeug:
het riool slokt alles op in één enkele teug.
Wij blijven achter met een gelige huid en pijnlijke gewrichten. (5)
Zelfs voor een fuif ter ere van Minerva zou ik niet zwichten. (6)
En bij het feest voor het Capitolijnse trio wil ik ook niet zijn. (7)
Zelfs de inhoud van een godenbeker zou me smaken naar azijn
of naar een grote kruik gevuld met Vaticaanse flutjeswijn! (8)
Zoek maar andere slachtoffers die jouw gasten willen zijn
en die zich door de pracht en praal van jouw tafel laten charmeren.
Ik wil het liefst van al bij een échte vriend dineren.
Hij mag me simpele kost en een snelle hap offreren.
Maar dat is tenminste een dienst die ik kan retourneren!

Noten bij de tekst:
(1) In het Latijn staat er “tamquam vilia”. Dat adjectief wordt gebruikt voor goedkoop eten, vandaar “gewoon” of “alledaags”.
(2) “quinque Lucrina” staat er in het epigram: vijf oesters uit het Lucrinusmeer, een meer aan de kust van Campanië dat bekend stond omwille van zijn oesters. Wat opvalt is het telwoord “quinque” (vijf). In het edict van Diocletianus over voedselprijzen staat dat oesters verkocht werden per honderd stuks. Vijf is dus erg weinig. De teneur van het vers lijkt dus te zijn: een tafel waar ochot! vijf oesters op prijken.
(3) damnatae spongia virgae: de zogenaamde xylospongium, een spons bevestigd aan een stok dat dienst deed in openbare toiletten om je kont af te vegen. Erg proper was dat niet: iedereen gebruikte dezelfde stok met spons. Waarschijnlijk (“presumably” staat te lezen in de commentaar van Watson & Watson, Cambridge 2003 p. 216) werd de spons wel eerst even gespoeld in lopend water.
(4) Langs de kant van de weg plaatsten fullones (wassers van kleren) amforen, waar mensen in konden plassen. Het zuur in urine was (en is nog steeds) een natuurlijke ontvlekker.
(5) Geelzucht en jicht werden door artsen en schrijvers in de oudheid toegeschreven aan een al te liederlijke levensstijl.
(6) Albana… comissatio: Domitianus vierde elk jaar in maart in zijn villa in Alba Longa een feest ter ere van Minerva (van 19 tot 23 maart).
(7) nec Capitolinae… dapes: De Capitolijnse drie-eenheid, Jupiter, Juno en Minerva, werden op 13 november extra in de bloemetjes gezet.
(8) De druif geteeld op de Vaticanus Mons (ten westen van de Tiber) leverde geen al te beste wijn op. Martialis laat er zich alleszins erg laatdunkend over uit (vergelijk met epigram 10.45 Vaticana bibis, si delectaris aceto, je kon dus evengoed azijn naar binnen gieten).