Carpe diem! Goede raad voor de winnaar van de Capitolijnse Spelen (4.54)

4.54

Tijdens de Capitolijnse Spelen maakte de concurrentie geen schijn van kans. (1)
Op jouw verdienstelijke lokken, Collinus, rust nu de eikenkrans. (2)
Wees verstandig en benut elke dag,
alsof het de laatste is die je beleven mag.
Bid niet tot de drie wolspinnende zussen, (3)
zij zijn niet door smeekbeden te sussen.
Je mag nog rijker zijn dan Crispus, (4)
standvastiger dan Thrasea Paetus (5)
of zo’n rijke en charmante vent,
alsof je Melior in eigen persoon bent, (6)
ze houden zich strikt aan de vastgestelde dag.
Geen centimeter die jij aan je levensdraad toevoegen mag.
Er is geen enkele draad die aan Lachesis’ vingers ontglipt
en die niet door een van hen wordt doorgeknipt.

Noten bij de tekst:
(1) In 86 herstelde Domitianus de oude traditie van de Capitolijnse Spelen, die toen naar het voorbeeld van de Olympische Spelen om de vier jaar in Rome werden gehouden. Domitianus spaarde kosten noch moeite uit om van de Spelen een grootse gebeurtenis te maken: op het Campus Martius liet hij het Odeum voor de muzikale wedstrijden en het Stadium voor de sportwedstrijden bouwen. In het Stadium konden zo’n 30.000 mensen plaatsnemen. De Spelen waren niet exclusief literair van aard. Collinus, die als winnaar van de wedstrijd door Martialis aangesproken wordt, hoeft dus niet per se een dichter te zijn. Hij kan evengoed een muzikant of atleet geweest zijn.
In het Latijn staat er: O cui Tarpeias licuit contingere quercus (Aan wie het toegestaan is de Tarpeïsche eik aan te raken). De Tarpeïsche rots (Lat. Tarpeium saxum of rupes Tarpeia) was een hoge en steile rots aan de zuid-westkant van de Capitolijnse heuvel in Rome waar onder andere verraders vanaf werden gegooid.
(2) De winnaars in de diverse disciplines ontvingen uit de handen van de keizer zelf een eikenkrans.
(3) Lachesis (Oudgrieks: Λάχεσις) of de verdeelster is de tweede van de drie Schikgodinnen of Moirae uit de Griekse mythologie. Zij bepaalde de lengte van de levensdraad van elke mens, hoe langer de draad, hoe langer de persoon bleef leven. Haar zussen Clotho en Atropos stonden respectievelijk in voor het weven en doorknippen van de draad. (bron: wikipedia)
(4) Vermoedelijk gaat hier om Vibius Crispus, een invloedrijke en controversiële figuur tijdens de regeerperiodes van Nero, Vitellius, Vespasianus en Domitianus.
(5) Thrasea Paetus was een senator ten tijde van keizer Nero en lid van de stoïcijnse oppositie, die in 66 n. Chr. zelfmoord pleegde nadat hij door de keizer in staat van beschuldiging was gesteld.
(6) Melior was een rijke Romein die optrad als patronus (financieel beschermheer) van de dichters Martialis en Statius. Hoewel hij in zijn tijd een beroemde figuur moet zijn geweest, is er weinig over hem geweten. In epigram 8.38 prijst Martialis Melior uitvoerig omwille van zijn onbaatzuchtige generositeit naar aanleiding van de dood van een zekere Blaesus.

Geraadpleegde literatuur:
Brian Jones, The Emperor Domitian (London & New York 2002).
Rosario Moreno Soldevilla, Alberto Marina Castillo & Juan Fernández Valverde, A Prosopography to Martial’s Epigrams (Berlin & Boston 2019).